In milieuland rolt iedereen over elkaar heen om de crisis te gebruiken als het argument om ook gelijk de milieucrisis aan te pakken. Is dit een goed idee?

Dit hangt er helemaal van af. Sinds de invoering van win-win in de jaren 90 kost milieubeleid (zogenaamd) niks meer. Helaas hebben investeerders en consumenten vaak een korte tijdshorizon. Als je de extra kosten van je koolstofzuinige gedrag niet binnen pakweg 2-3 jaar terugverdient, laten de meeste consumenten en bedrijven het afweten. Woningbouwstichtingen investeren liever in projectontwikkeling (hotels, schepen, enzo.).

We geven momenteel € 12 miljard per jaar uit aan de traditionele milieuproblemen (water, afval, luchtvervuiling, bodem), waar we in financiële zin nooit wat van terugzien. We geven momenteel niet de benodigde € 5 miljard (+) uit aan investeringen in een koolstofarme energievoorziening, maar een schamele € 1 miljard. Terwijl vast staat dat de extra investeringen in koolstofzuinigheid worden terugverdiend op wat langere termijn.

Pensioenfondsen kunnen nu investeren in warmte met op termijn hoog rendement

Het staat om maar wat te noemen buiten kijf dat je alle Nederlandse huizen in principe kan opwarmen met zonnewarmte (als je die maar opslaat en distribueert), het vergt echter dat we ombouwen van radiatoren naar vloer/muur verwarming. Een vrij ingrijpende wijziging en dus kostbaar. Maar - eenmaal ingevoerd - een investering die je 40 jaar of langer goed kan gebruiken. Totale kosten voor alle woningen schat ik grofweg op € 70 miljard. Neem kantoren, winkels, scholen, etc. erbij en je zit op € 100 miljard. Elk jaar vanaf nu ten minste € 5 miljard extra investering! Tegen de tijd dat we er echt van gaan profiteren (de volgende generaties) levert dat jaarlijks - tegen huidige prijzen - een besparing op van tussen de € 5 en 10 miljard per jaar. Als de reële energieprijzen inmiddels verdubbeld zijn, dan lopen de besparingen op. En dat jaar in jaar uit.

Dan moet er wel gedacht worden in terugverdientijden (en financieringstermijnen) van 20 jaar of wellicht langer. En zo’n project als bovenstaand vergt in Nederland leiderschap dat er nauwelijks is. De overheid wil hier zijn vingers niet aan branden, de nutsbedrijven worden aangestuurd op heel andere parameters dan “voordelig voor de consument” en “met het oog op de toekomst”.Toch zal een van deze partijen nu het voortouw moeten nemen. Meteen beginnen, ga maar tekenen, bedenken hoe dat in godsnaam zou moeten (ik vrees de meest erge procedures). De overheid zou bijv. grootaandeelhouder in de infrastructuur in de publieke ruimte kunnen zijn. Ik zou mijn pensioengeld ook liever in zoiets langdurig renderends belegd zien dan in flitsproducten die even fantastische rendementen produceerden en toen definitief wegflitsten in een zwart gat.

Financiering moet en kan anders

Er is geld genoeg, jaarlijks wordt via groene belastingen bijna € 20 miljard opgehaald, met specifieke energiebelasting (met het doel om CO2 te verminderen en de rijkskas nog enigszins gevuld te houden) altijd nog zo’n € 4 miljard. De huidige subsidies (€ 1 mld per jaar) zijn deels niet waar te nemen (CBS ziet maar paar honderd miljoen aan jaarlijkse investeringen, waar is de rest?), en leiden zeker niet tot het gewenste bovengenoemde effect.

De kunst wordt om het niet publieke deel gefinancierd te krijgen. Immers, huishoudens en bedrijven kunnen niet zomaar de benodigde investeringen ophoesten, dus dat moet gefinancierd worden. De “duurzaamheidsbank” lijkt mij dan een goed plan. Deze bank verleent langlopende duurzame kredieten en heeft een overheidsgarantie in geval de kredieten niet worden terugbetaald (wat in feite zou betekenen dat we geen energie(diensten) meer zouden gebruiken, dus meestal niet van toepassing). De energiemaatschappijen zouden een cruciale rol kunnen spelen. Waarom niet via je energierekening je investeringen financieren? Dat zou met gesloten beurzen kunnen of zelfs met winst voor de consument (als de overheid wat extra zou helpen om hem over de streep te trekken).

Ter illustratie de volgende figuur:

Figuur: (Lange) termijn rendement (baten kosten ratio) van duurzame verwarming, bij respectievelijk 0% en 2% reële stijging energieprijzen per jaar

Als een prijsstijging van 0% reëel is, zijn de kosten en baten na 20 jaar in evenwicht (Netto Contante Waarde), na 50 jaar (als mijn zoon met pensioen gaat) zijn de baten 4x zo hoog als de kosten. Bij een prijsstijging van energie van 2% per jaar zijn de baten na 20 jaar al ruimschoots (20%) groter dan de kosten, na 50 jaar bijna 6x groter.

Ik ben bereid om alvast te beginnen met het verder uitwerken van het idee en het promoten daarvan met sprekende voorbeelden. Als Rabo, Triodos, SNS, Bos, Cramer en Verhoeven nu ook meedoen, dan krijgen we nog iets nuttigs voor nu en de toekomst:

- op korte termijn al extra werk voor ingenieurs, plannenmakers, banken, bouwers, installatiebedrijven;

- een zekere belegging voor de beleggers (zijn we zelf) en dus deels een uitweg uit de financiële crisis;

- een goedkopere en comfortabeler energievoorziening in de toekomst, zeker in de pensioentoekomst (zo ontzien we de nu opgroeiende kinderen nog een beetje van de financieel-economische ramp die we hebben veroorzaakt).

- - -

auteur: Jochem Jantzen

directeur Instituut voor Toegepaste Milieu-Economie

19-03-2009